KA ADDICT REI LO A SIN MAW LE!

“A, tunhma lam kan tleirawl chhoh lai a kum hnih khat emaw chhung lek ka inchiu ve thin bak kha chu ka inchiu tawh ngai lo”, an ti tlangpui. Nia a dik reng a ni, tleirawl at lai, nge ni a sual lai a mahni duh vang reng a, a hman dan lo tur leh a hman na lo tur a an hman damdawi rawt dip thlitfim a an inchiu thin avang a Mizoram pum in kan buaipui luih luih mai kha ‘Drugs addict’ tiin kan hre thin. Hun a lo kal a khawvel a thang zel a, a hming te pawh an thlak zel chu a ni. A lo ti thin te pawh an inchhira, an khawngaihthlak reng bawk a ni.

Hnam leh khawtlang kan thang a, chhungkua leh YMA kan tang tlang a, he sualna thlipui hian kian lam a pan tan deuh emaw ni chu aw kan ti ta deuh pawh a ni maithei. Nimahsela, an seilen lai a thlipuiin a nuai fo thingkung te chu an zia a herh kumkhua, kan ti ang deuh hian, thalai nun hi ruihhlo thlipui hian nasa takin a nuaiin a ti khawlo zui thin a ni. Kan hre awm e; HIV-AIDS, Hepatitic B/C, rilru lam buaina, pianphunga rualban lohna, ldt. Heng te hi kan hre tlang lawn hle, tlem a nitin nunkawng, nunphung leh hriselna lam kaihhnawih lehzualte kan sawi zuai zuai teh ang.

Kut leh ke a vung ber bur a, a mawi lo; chu chu kan hria, mipui mimir pawhin eng teh vakah kan ngai lova ngaiah kan nei tawh ni awm tak a ni. Heng kut/ke vung ber bur te hian a tuartu nun a tihrehawm hle a ni. A rit a, a khawng a, nitin nunphunga chetvel a ti harsa a nasa takin an nun a ti thuanawmp a ni. A lan mawi lohna kha chu khuh boh theih a. Chet khawrna leh midang ruala pen ve theihlohna erawh ‘pianphunga rualbanlohna’ a ni ringawt mai. Pem, pan leh tawih ringawt bak hi a tam a ni.

Hetiang kut ke vung ber bur te hian hliam an tuar hma a, awlsam te a hliam theih an ni. Va intihpalh leh accident bur kher pawh a ngai lo. Ho te te ah a pilh in a vun belhchhah a, nasa taka punlun in chu chuan vung reh theih lo, tur ut ut a na leh hnai la (septic) te in a chhuah thei a ni. Chutianga a lo awm chuan enkawl dam harsa tawh tak a ni. A tuartu tan lah hrehawm namen lova nasa a lo ni bawk si.

Engvang a chutia lo awm mai bik nge ni le? A hman loh dan tur leh hman lohna tur a hman anih avang khan damdawi khan thisen zem leh zam tesep (lymphatics) te a tichingpen zova, khalai taksa bung bik a thisen kal dan tidanglamin a ti khaihlak zova, chu mi chu taksa in lo siamthat a tum na lamah phuartu har (fibrosis) a lo insiam ve leh zel a, chung chuan thisen kaldan a ti danglam lehzual thin. Chutah meuh chuan khalai taksa peng bik kha chu saum tho hlim ang mai; ruh, tihrawl, diarduar, thisenzam leh thazam leh vun kha taksa tuihnangah khan a inchiahpuam ul thin ta mai a ni. Chu chu taksa nihphung pangngai ni hek lo le, hman rim emaw, thlah zal lutuk emaw, tihpalh zeuh chuan a vung a zual a, thisen hnianghnar ta lo chu a tihtheih chhiat lehzualna lam a pan ta mai thin a ni. A rahchhuah chu thihna a ni fo thin. Chu mai a la ni nang; kap, zak leh nghawngah te an lo inchiu tawh anih phei chuan kut ke lama thisen lutchhuak ve thei chhun te kha khing lai check pointah khian tlang zo lovin khuarkhurum mawng nei lo chhawng hnih a tla ang hlauh a chanchhia an ni ta mai thin a ni.

Insawithaihna lam pawh a ni lo bawk a sawi zel teh ang. Hetia kutke vung cher chur te a lo pun a, panchhia damthei lo meuh a rawn chhuah chuan a dam har em em mai lehnghal a, a tuartu tan chuan JOBA tia hming thlak mai pawh a chakawm rum rum ta ve ang. Thisen kalphung leh saum bur a chiah ang mai a lo nihtakah chuan, tisa pangngaiin hliam leh pem tidam tura hma a lak ang khan thapui a thawh thei ta si lova, rei tak, hrehawm taka tawrh hnuah hmel mawi lo zetin a damchhuak ve mial hlauh thin chauh a ni. Chumi chhung zawng chuan; sum, hun, tha leh zung leh rilru ngaihtuahna chhiarsen leh tlem sen angai thin a ni. Vanneihthlak taka a lo dam pial anih chuan a hmabak chu fimkhur zawka inenkawl leh invawn uluk a ni. Rilru lama inthlahrunna leh sum lam harsatna ten a lo tlakbuak phei chuan, an nun a khawngaihthlak thei hle a ni. Vun ser leh duk cher chur te leh zungtang chhum bung leh her tlei tlui te chu ka sawi kai tawh lo mai ang.

Aw le, a tira ka sawi ang khian drugs addict tih leh HIV..... etc tih hi chu kan hre fur, ninawm khawpin kan tlangaupui. Chumi piah lamah chuan nasa takin nun leh hriselna a nghawng a, sum pai a khawrh a, nunphung a tikhaihlak a, hlim-lawm a ti khingbai fo thin. Kan ramah ruihhlo hmansual a nep chho a kan ngai anih pawhin, a lo ti tawh thin te zingah heng harsatna leh a bak te hi a awm chho zel dawn tih i hai lovang u. Chu chu hria in kan thalaite; kan tu leh fate hi nasa takin ruihhlo hmansualin a ken tel harsa kan hriat leh hriat lem loh te laka fihlim thei turin tan i lak thar pui teh ang u. Chu chu ka thupui a ni, a la tlai lo, tlai erawh a tlai tep a ni. Tawp thut teh ang.

Ka lawm e.

...khrum

[kan hotuten post an tichhuak tha duh lo nge ni, ka lo tichhuak chhen mai teh ang.]

NANG ENG ANG MI NGE I NIH LE?

Hriselna lam kawngah hian mitin mai te hian mahni tan a chakai khawrh in mawh kan phur a, chutih rual chuan sorkar leh a changtu department ten thui taka hma la in mawhphurhna lian tak an in tuk bawk a ni. Ram, hnam, khawtlang, chhungkua leh mimal tin te kan lo hrisel zawk nan kan chanvo leh mawhphurhna theuh te kan ngaihpawimawh a kan hlen hram hram a tul hle a ni. Hmalakna tur kawng sawi sen loh ( chhiar chhin ta i la zawng, sawi sen a ni leh mai ang) a awm rual in ka ngaihmawh deuh thenkhat kan tarlang ve teh ang.

Thawnthu: Kan natna leh nat dan kalphung hi thawnthu ang a ni. Thawnthu ngaihnawm chuan chhiar kan mai mai tur thu a pawi ngai lo. Chutiang bawkin kan natna/insawiselna inkhaidiat chhoh dan hi tawi fel leh fawmkim tak a sawithiam hi a pawimawh a, inentir tur chuan lo inpuahchah lawk thin hi a pawimawh hle a ni. Sorkar hospitalah te phei chuan damlo pakhat tan hun rei tak tak sen a lo har thin. Chutih a kar a, 1978 zirtawp tlai a ruah hmi seng seng do atanga tan chhoh te hi, kan natna nen a inkungkaihna ril tak a nei a nih ngawt loh chuan sim a tha (hetiang mi hi tunlai chuan an tlem tawh khawp mai). Chu thawnthu chuan natna intan dan, in tan hun, a zual nge a ziaawm, enge ti nep a ti zualkai leh a kaihhnawih theih awm a kan hriat theih te kimchang tak leh tawi fel takin a fawmkhawm thin tur a ni. Han zawh a; ‘a rei tawh mai’, engtia rei tawh mai nge?, tih a ka hre chiah tawh lo tih mai mai thin te hi chin lo a tha. Hriat loh chuan, ka hre tawh lo tih mai a tha in ka hria.

Tawng: a bikin tunlai tleirawl leh rawlthar te hi thian zaho a an awm chuan an ri chel chul a, an inentir a thil han zawh erawh chuan hriat theih mang loh a tawng leh hawl ral mai mai an ching hle. Ka lo chik ve deuh a, mawngtam thep kekawr zuih tit tet ha mipa leh hmeichhe make up hmang nasa zingah a hluar lehzual. I fate leh unauten chutiang chu an chin chuan i lo zilh dawn nia. Inentir na mai lo; interview, puipunna leh mimal bil bik a chanvo an neih ve na ah te an ching dawklak a, an personality thlenga hnuk hniam thei ‘zia’ a ni tlat a ni. Thanglai an ni a, puitlin lam kawng an zawhnaah a hun leh hmun mil a tawngkam fiah, mawi leh zangkhai hman hi an zir a ngai a, tul pawh a tul bawk a ni.

Thil vawn that: Kan natna vang a kan inentir tawhna leh test chi hrang hrang result vawn that hi kan ngai pawimawh tawk lo hle ni in a lang. Hrilh mawlh mawlh chung pawh hian kan theihnghilh lui thin emawni tih tur hian ching dawklak kan awm tlat thin. Heti lam kawngah hian hnamdang kan tluk lo tlat thin. Medical records hi document pawimawh tak a ni a, vawnthat khiau thin tur a ni. Sorkar hospital angah te chuan doctor ngai hlir khan an lo en thei tawh thin lova, a lo en hnuhnawng zawk tu tan khan thil zawh vak ngai lovin record/lehkha hmasa en khan thil tamtak a chiang sa mai thin. Damdawi huat zawng te, ngeih loh te leh natna kalphung; a ziaawm nge a zual zel tih te pawh hriat mai a awl thin. Lehkha hlui keng si lo, ‘eng damdawite nge i ei tawh a?’ han tih a sawi thei bawk si lo te hi kan kat nuk thin. A ngeih loh damdawi chawh nawn leh mai te kha a awm thei, doctor thiamlo nih mai kha a awl viau dawn a ni. Chuvang chuan tangkai thei tur a kan ngaih ang chi kan natna in a kaihhnawih lehkha an chi hi chu in pawm bawr luk mai pawh a pawi reng reng lo.

Check up: ennawn leh tur a koh hi chhan nei a tih a ni thin. Mi tamtakin kan ngai pawimawh lo a, kan tuar phah zek thin. ‘Ka zia ta deuh a’, ‘Kan thenawm ten mo an nei a’, tih avang ten kan inentir leh hun kan bawhpelh duai duai thin. Natna benvawn leh enkawlzui ngai ah te phei chuan pawi thui thei tak a ni tih hria ila check up hun hi ngai pawimawh thin ila a duhawm hle a ni.

Thuawihna: hei hi a pawimawh a, nun kawng dangah pawh sawi nawn fo ngai lo khawp a hriat sa a ni. Damdawi ei lamah chuan thu kan awih viau thin. Inenkawlna dang, tih tur leh tih loh tur lamah hian kan taima tawk lo fo. Khup exer, zing leh tlai a vawi 50 tal ti tur a tih pawhin vawi 20-25 bak te kan ti peih lo va, thla khat tih chu sawi loh kar khat pawh kan peih ngut lo thin. Pathian pawhin mahni intanpui te chu a pui thin kan tih ang hian, taima leh thuawih takin kan tan a tha turah chuan beih fan fan lamah ram i tang thin ang u.

Thildang sawi tur tamtak a awm ang. Kan ngaihdan pawh a inang vek kher lo ang. Ka thil vei thenkhat ka han thai lang ve mai a ni. I hriselna vawnthat kawngah khan nang eng ang mi nge i nih a, i nih zel dawn. Tan la a insangmar duh tan hun a la awm e.

Ka lawm e.

...khrum

LUSUN KHAWHAR THU

"He lei ram mi kan ni lo..........., he lei ram mi kan ni lo”, tiin kan zai a, kan su dual dual thin. Nimahsela thihna kut vawk in kan thenrual tha te min han then tir meuh chuan a boruak a dang zar mai. A tak a tuartu nih ve ngawt loh chuan hriatthiam a har hle thin. Midangte lusun khawhar te hi ka hriatthiampui tawk tak tak thin awm lo ve te ka in ti hial a ni. Tun hnai mai khan ka mi hriat hnai tak pahnih in chatuan ram min pan san a, anmahni sun nan tun tum chu special takin post kan siam ve reng reng teh ang. An hminghmerh in thutawi tlem han ziak i la.

Upa ZATAWNA FANAI PAKHUP: Kum 92 mi niin 29/8/2011 chawhma lam khan chatuan ram min pan san ta. Pu Zatawna hi kan nu pu a ni a, thisen a inzawmna kan nei lo. Mi a ti makpa in a tu leh fa leh makpa dangten min thik ang tih tur khawp hian mi a ti chhungkhat in kan inhnaih hle a ni. Kum 7 vel zen zawn chu kan inhre ve a, pa kawmnuam tak leh nelawm tak a ni. Pathian tih mi leh tawngtai mi tak a ni a, a bula awm a nuam hle a ni. Mi a tawngtai sak peihin Pathian pawhin nasa takin a tawngtaina te mal a sawm thin. Pa inngaitlawm tak a ni a, taimak pawh a taima a kum 90 hnu lamah pawh khawhar in kalte a peih hle thin. A nun atang zir tur tam tak ka hmu in ka hria. Zirna ngaisang mi a ni a, zirlai ti tha leh taima te fuih peih tak a ni.

A hna lamah chuan zirtirtu niin pension thlengin zirtirtu hna a thawk a, National award for teachers pawh 1978 khan a lo dawng daih tawh a ni. Kum 1970 khan assam state awards for teachers a lo dawng tawh bawk a, mizo zingah phei chuan hetiang dawng awmchhun hi a ni. Thisen sang leh upat lam natna hrang hrangin tlakbuakin, Christian hospital serkawnah thla khat zet a awm hnu in chatuan ram min pan san ta a ni. A thih ni hi ka birthday a ni a, Pathianin amah kan theihnghilh tawh ngai loh na turin a ruahmanah kan ngai, kan lawm nil eh hlimni pawhin kan “PU” hi kan hre reng tawh dawn a ni. Tu leh fa 31 zet a kalsan a ni.

Pu RICKY LALRINLIANA: Ka second cousin a ni, kan ni fapa a ni. Kum 35 mi niin 4/9/2011 khan mual min liamsan ta. Naupan lai atang tawh a unau ang a awm leh inhre thin kan ni. Pa tawng tlem leh mi pawisawi lo, khawtlang leh kohhranah pawh thahnem ngai tak a a phak ang chin chin a inhmang thin a ni. Rickya hi kan unaupa leh thian tha tak a ni. A bik takin kan nupa chuan kan ui em em a ni. Mitthlaah kan inneih ni a mi a lawmpuizia te leh mi a tanpui nasatzia te a lang a, kan ngai hle dawn a ni.

“Whom God loves die young”, an tih hi a dik ang ka ti hial a ni. Midangte tan a inpe zo leh tanpui tur a inpeih reng thin a ni a serkawn hian mi hlu tak a chan a ni ka ti lo thei lo. A nupui leh fapa pahnih bakah a chhungte leh thenrualte, amah ui em em tu te hun lo takah min kalsan ta a ni. Thihna hi chu a tawp hle mai, keini chuan a hun lo kan tiin kan la phal thei lo, nimahsela a rawng a bawlsak Lalpa chuan a hnena thlamuang taka chawl turin a ko ta si a, ui hle mah ila kan chelh ding zo ta lo a ni. Khawvela natna hrehawm tuar tur a mahni hmasial taka chelhdin kan tum kha a hmangaih Lalpa chuan a phal lul lo a ni. A nupui fanaute tan thlamuanna dilsak mai lo chu tih theih reng kan nei ta lo. Hlimten vanah kan la intawk leh ngei ang, Lalpa angchhungah ngei chuan.

"Zuapa tel lo chuan tlaini len kan zuan nem le, lunglai her in lo kir leh mai rawh"

JL Chongthu.

...khrum

ASCLEPIUSa TIANG

Midang ngaihdan enge ka hre ve lo va, an ngaihdan pawh ka zah khawp mai, ka ngaihdan erawh hetiang hi a ni thung, tiin kan tan ve thuai mai teh ang.

Tun hma lam khan doctor ten kan vehicle ah red cross kan tar thin a. Hun enge maw lai atang khan red cross tar kha red cross society leh war time activities tih lovah chuan tar kha an khap kha a nia, kan tar ta lo reng a. Tunah hian doctor te hian kan vehicle ah doctor kan ni tih lantir nan sticker kan tar ta thung a ni. Chu milem chu Asclepiusa tiang a rul invial hi a ni. Motor hma/hnungah kan tar fur a thenkhat te phei chuan a inchhawngin pahnih te pawh an tar a ni awm e. Chutiang bawkin advocate ho hian an profession symbol hi an tar ve bawk. Hetia chhinchhiahna tar hi a tul ber em aw tih hi zawhna pawimawh tak niin ka ngai a, tunlai phei chu ka ngaihtuah fo mai.

Hetia kan nihna kan motora kan tar hian a lantir chu a chiang sa; zawh buai ngai lovin midang ten kan nihna awlsam takin an hre mai a ni. Chu chuan kawng hrang hrangin remchanna a siam thin. Khawi lo kalna leh chhuahvah naah te pawh chet a awlsam phah hle thin. Rambuai deuh leh sipai lalna hmunah te phei chuan hetiang sticker bel hi ‘pass’ pawimawh tak a ni a, tangkai takin a hman theih bawk a ni.

Mizoram, ram ralmuang angah te chuan chutiang taka a tangkaina erawh a awm kher awm lo ve. Midangten kan nihna an hriat nan, sawi lovin kan nihna kan puanchhuahna hmanrua mai a ni. Mimal takin a tul na vak ka hre ta hauh lo mai, ka ngaihdan erawh a dik vek kher lo maithei bawk. Kan hnathawhna hmunah chuan motorah vehicle pass sticker kan tar tho va, doctor kan nihna sticker kha tar kha a tul tawh hranpa lo. Chuti a nih si chuan bel ta lo mai ila ka ti a, tunah chuan bel ka tum ta lo. Ka nihna chu ka hnathawhna hmunah zawh hrangpa ngai tawh lovin tangkai takin hmang ila, a bakah chuan midang ang tho a huang khata inhrutrual kha a tha maiin ka hria.

Ka ngaihdan hi ka thawhpui dangten an tawm kher lo maithei, tawm tur pawhin ka phut lo a, a dik ber pawh ka ti chuang lo, ka tan chuan a dik ka ti mai a ni. Midang ten an tar zel dawn a, chu pawh chu an tan chuan a pawi ka ti chuang lo, mahni duh dan theuh a kal mai kan ni. Dan leh sorkarin thuchhuah hial siam a tar tur a beisei kan ni tih leh tar ngei ngei tur a min ti te a la nih ngai chuan tar erawh kan la tar leh a ni mai ang chu. Chuti lo zawng, thiam bik nei chi tin mai hian kan hna bil bik chhinchhiahna hi kan la tar fur mai ang te ka ti mai mai a.

In ngaihdan enge le.

Ka lawm e.

J L Chongthu.

...khrum